Bạn đã từng biết đến hay nghe đến loại vi khuẩn nào đó với cái tên đáng sợ “Vi khuẩn ăn thịt người” chưa? Từ đầu tháng 8 năm 2019, bắt đầu xuất hiện hàng loạt bệnh nhân nhập viện và được chẩn đoán là dương tính với vi khuẩn ăn thịt người Whitmore.
Trong 6 bệnh nhân đầu tiên nhập viện và điều trị, có tới 4 người đã tử vong, 2 người còn lại phải điều trị bằng kháng sinh trong thời gian khá dài nữa để tránh nguy cơ tái phát. Tỷ lệ tử vong cao, khả năng hồi phục thấp, dễ tái phát đã khiến cho Whitmore trở thành một trong những từ khóa được tìm kiếm hàng đầu trong thời gian đó.
Vậy Whitmore là gì? Mức độ nguy hiểm của căn bệnh này đến đâu? Hãy cùng Y tế 24h tìm hiểu qua bài viết sau.
Bệnh Whitmore là gì?
Virus Whitmore gây nên bệnh?
Whitmore là một loại bệnh nhiễm trùng, còn được biết đến với cái tên Melioidosis. Nguyên nhân gây bệnh là do vi khuẩn gram âm có tên khoa học Burkholderia pseudomallei. Loại vi khuẩn này được tìm thấy nhiều trong những nơi có đất và nước bị ô nhiễm, chúng có khả năng di động, sống trên bề mặt nước và trong đất đặc biệt là bùn đất, nơi có điều kiện vệ sinh không đảm bảo. Vi khuẩn phát triển nhanh và mạnh, ưa sống ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, gặp nhiều nhất ở vùng Đông Nam Á và Bắc Úc.
Với mức độ nguy hiểm, khả năng lây nhiễm khi tiếp xúc trực tiếp với nguồn bệnh cao, loại vi khuẩn này có thể được quan tâm và nghiên cứu để sử dụng cho chiến tranh sinh học và khủng bố sinh học.
Xem thêm: Thuốc Hepatymo 300mg – giải pháp hiệu quả chống lại virus HIV
Bệnh Melioidosis (Whitmore) có từ khi nào?
Tuy nhiên, chúng ta cũng cần biết rằng đây không phải là một loại vi khuẩn hay một loại bệnh mới, mà nó đã được tìm ra và nghiên cứu cách đây hơn 100 năm bởi Alfred Whitmore. Nhưng vào thời điểm đó tỷ lệ mắc bệnh này hằng năm vô cùng nhỏ, cũng quá khó khăn trong việc tìm ra cách chữa bệnh nhanh và đặc hiệu nên căn bệnh này dần bị lãng quên.
Mãi cho đến đầu năm 2019, mọi người mới bắt đầu chú ý tới căn bệnh này bởi số người mắc đã lên đến hơn 20 trường hợp chỉ từ đầu năm 2019 đến nay.
Hình ảnh bệnh Whitmore
Dấu hiệu bệnh Whitmore vi khuẩn ăn thịt người
Thời gian ủ bệnh từ ngắn đến rất dài, trung bình vào khoảng 2-4 tuần nên triệu chứng của bệnh là rất khác nhau tùy theo thời gian ủ bệnh và loại Whitmore mà người đó mắc phải.
Mọi người cần nhớ kỹ và nắm rõ các triệu chứng của bệnh vì đôi khi rất dễ nhầm lẫn với các bệnh khác như viêm phổi hay lao.
Bệnh Whitmore có các dấu hiệu như sau:
Nhiễm trùng cục bộ: xuất hiện các triệu chứng điển hình trên các vùng da (viêm mô tế bào).
- Áp xe
- Đau và sưng cục bộ
- Sốt
- Đau cơ
- Xuất hiện các ổ loét trên da
Nhiễm trùng phổi: Nhiễm trùng có thể từ viêm phế quản nhẹ đến viêm phổi nặng, kèm theo các biểu hiện như:
- Chán ăn
- Ho
- Sốt cao
- Đau tức ngực
- Đau đầu
Nhiễm trùng máu: Sau một khoảng thời gian nhất định, vi khuẩn sẽ xâm nhập vào máu gây nên:
- Sốt cao
- Suy hô hấp
- Mất phương hướng
- Đau đầu
- Đau khớp
- Bụng khó chịu
Các triệu chứng này rất dễ gặp ở bệnh nhân đái tháo đường và suy thận. Ngoài ra còn có thể bị sốc nhiễm trùng, áp xe xuất hiện tại nhiều khu vực trên cơ thể mà điển hình là tuyến tiền liệt, gan, lá lách.
Nhiễm trùng lan tỏa: Khi vi khuẩn Whitmore đã xâm nhập vào máu, bệnh có thể chuyển sang dạng mãn tính gây ảnh hưởng trực tiếp đến các cơ quan quan trọng trong cơ thể như tim, gan, thận, não, mắt và khớp. Với các triệu chứng bao gồm:
- Động kinh
- Sút cân
- Đau cơ hay đau khớp
- Sốt cao
- Đau dạ dày hoặc ngực
- Đau đầu
- Co giật.
Khoảng thời gian mới tiếp xúc và nhiễm bệnh là lúc bắt đầu xuất hiện các triệu chứng của bệnh, khi thấy có các triệu chứng nghi ngờ là của bệnh Whitmore, hãy đến ngay cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị sớm nhất để giảm mức độ nguy hiểm cũng như tiến triển nặng của bệnh.
Xem thêm: Bệnh trĩ: Nguyên nhân, dấu hiệu – triệu chứng, cách chữa trị hiệu quả
Biến chứng bệnh
Vi khuẩn này không tạo thành những đại dịch lớn bởi tính lây nhiễm chéo không cao. Tuy nhiên, nó có thể để lại những biến chứng nặng nề cho người mắc như: nhiễm trùng huyết, Phổi bị tổn thương tương tự như bệnh lao phổi, nghiêm trọng hơn người bệnh còn phải cắt bỏ chi do hoại tử sâu, thậm chí tử vong dù có được điều trị kịp thời.
Khi mắc Whitmore, bệnh tiến triển rất nhanh, vi khuẩn lan rộng sẽ phá hủy, làm hoại tử phần mô của cơ và da người bệnh. Do đó loại vi khuẩn này còn được biết đến với cái tên “vi khuẩn ăn thịt người”. Khi phát hiện ra bệnh, bác sĩ cần nhanh chóng đưa ra phác đồ điều trị sớm nhất để tránh những biến chứng nguy hiểm, tránh vi khuẩn phát triển và lan rộng vì tốc độ lan truyền trong cơ thể của nó quá nhanh.
Biến chứng sẽ xuất hiện với tỷ lệ cao hơn và nghiêm trọng hơn với những đối tượng trong cơ thể đã có sẵn các bệnh nền. Vì thế việc tập luyện thể thao, rèn luyện sức khỏe để chống lại bệnh tật là việc rất cần thiết phải thực hiện.
Bệnh Whitmore có lây không?
Bệnh Whitmore có con đường lây nhiễm chính là các vết trầy xước trên da tiếp xúc trực tiếp với vùng đất và nước ô nhiễm, có vi khuẩn Whitmore sinh sống. Cho đến nay vẫn chưa có bằng chứng khoa học nào đầy đủ và thuyết phục về việc lây truyền bệnh giữa người với người hay từ động vật sang người qua đường không khí. Bệnh không bùng phát thành dịch hay đại dịch lớn mà chỉ xảy ra lác đác.
Tuy nhiên, bệnh có khả năng truyền từ mẹ sang con qua đường sữa mẹ nếu như người mẹ bị áp xe tuyến vú. Hoặc lây truyền qua việc tiếp xúc trực tiếp vết xước trên da với xác động vật chết do bị nhiễm Whitmore.
Cách thức lây nhiễm
Vi khuẩn này thường sống trên bề mặt nước và trong bùn đất, được tìm thấy trong đất, các vùng có nước tù đọng, các cánh đồng lúa gạo,… Chúng lây sang cơ thể người qua một số cách sau:
- Vùng da bị tổn thương tiếp xúc trực tiếp với khu vực có nhiều vi khuẩn như đất hay nước ô nhiễm.
- Qua đường hô hấp: Hít phải vi khuẩn tồn tại trong các hạt bụi đất hay lơ lửng trong những giọt nước li ti trong không khí, nhất là vào thời tiết mùa mưa.
- Uống phải nguồn nước ô nhiễm có chứa vi khuẩn.
Có ghi nhận các ca mắc do lây từ người sang người, nhưng vô cùng hiếm gặp.
Một số loài động vật có nguy cơ cao mắc bệnh như: Cừu, lợn, bò, dê, chó, mèo, ngựa,… cần phải đề phòng.
Xem thêm: Thuốc kháng sinh Zithromax 200mg/5ml: Cách pha cho trẻ em
Whitmore Disease – Đặc điểm dịch tễ
Bệnh Whitmore được ghi nhận đã diễn ra trên toàn thế giới, nhưng chủ yếu vẫn là ở Đông Nam Á và Bắc Úc. Tại Hoa Kỳ, mỗi năm ghi nhận từ 0 đến 5 ca mắc nhưng chủ yếu là khách du lịch và người nhập cư từ các đất nước mà căn bệnh này xuất hiện phổ biến. Không chỉ thế, bệnh còn xuất hiện trong quân đội phục vụ ở những khu vực mà bệnh lan rộng.
Các khu vực có số người mắc Whitmore cao nhất là:
- Bắc Úc
- Singapore
- Thái Lan
- Malaysia
Dù rất ít xuất hiện trong các báo cáo về dịch tễ nhưng các nước thường xuyên có ca mắc được cho là:
- Lào
- Campuchia
- Việt Nam
- Hồng Kông
- Miền nam Trung quốc
- Đài loan
- Papua New Guinea
- Indonesia
- Hầu hết tiểu lục địa Ấn Độ
- Myanmar (Miến Điện).
Ngoài các khu vực được cho là có ca mắc lớn như Đông Nam Á và Bắc Úc, một số khu vực được báo cáo đã xuất hiện ca mắc bệnh như:
- Brazil
- Ecuador
- Nam Thái Bình Dương (New Caedonia)
- El Salvador
- Panama
- Sri Lanka
- Guadeloupe
- Puerto Rjco
- Mexico
- Guyana
- Martinique
- Peru
- Một số phần của Châu Phi và Trung Đông.
Yếu tố nguy cơ
Bệnh gặp chủ yếu ở vùng Đông Nam Á và Bắc Úc nên người sống trong khu vực này cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn các khu vực khác. Ngoài vùng trên thì bệnh này khá hiếm gặp.
Thời gian ủ bệnh kéo dài có khi tới 21 ngày nên rất khó phát hiện, các triệu chứng bệnh lại dễ khiến chúng ta nhầm lẫn với các bệnh truyền nhiễm hay viêm nhiễm khác nên người bệnh thường chủ quan, tự điều trị tại nhà, đến khi bệnh đã chuyển biến nặng mới tới bệnh viện điều trị.
Người mắc Whitmore có tỷ lệ tử vong cao, có khi lên tới 40-60%, khả năng nhiễm bệnh và tử vong cao hơn với các đối tượng sau:
- Người đang sinh sống và làm việc tại khu vực Đông Nam Á, Bắc Úc.
- Người mang trong mình bệnh mãn tính như: gan mãn tính, tiểu đường, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, xơ nang, giãn phế quản, thận mãn tính.
- Người uống nhiều bia rượu, sử dụng chất kích thích.
- Người bị tan máu bẩm sinh, có bệnh lý về huyết học.
- Bệnh nhân bị ung thư.
- Người có tình trạng ức chế miễn dịch không liên quan đến HIV.
- Người có công việc thường xuyên phải tiếp xúc với đất, vùng nước bị ô nhiễm, phải ngâm mình dưới nước, xuất hiện nguy cơ cao hơn khi trên người có vết trầy xước.
- Một số yếu tố khác bao gồm bệnh nhân bị thấp khớp, suy tim sung huyết, sử dụng liệu pháp steroid và thuốc ức chế miễn dịch,bệnh hemosiderosis, bệnh tạo u hạt mãn tính và bệnh lao. Đây cũng là nhóm đối tượng có nguy cơ cao với bệnh Whitmore.
Bệnh Whitmore ở Việt Nam – Thời điểm bùng phát
Thời điểm bệnh bùng phát có liên quan chặt chẽ tới lượng mưa hàng năm.
Khoảng 70% lượng người mắc bệnh Whitmore nhập viện được thống kê là trong thời điểm từ tháng 9 đến tháng 11. Chỉ trong thời gian vài tháng, có khoảng vài trăm ca bệnh đã được phát hiện. Người mắc đa số là nông dân, tuổi tác trong khoảng từ 50-70 tuổi, các bệnh nhân thường đã mắc sẵn một số bệnh như bệnh tiểu đường hay bệnh về thận và phổi mãn tính nên nguy cơ bị xuất huyết và viêm phổi là rất cao.
Số lượng ca bệnh tỷ lệ thuận với lượng mưa hàng năm, điển hình là các tháng 9, 10, 11 với lượng mưa lớn nhất trong năm nên mọi người cần chú ý phòng ngừa cẩn thận để không bị mắc bệnh.
Vi khuẩn Whitmore – Chẩn đoán
Việc chẩn đoán bệnh Whitmore được thực hiện thông qua các xét nghiệm vi sinh học với mẫu bệnh phẩm là máu, đờm, nước tiểu hay phần da bị tổn thương. Tùy vào vị trí nhiễm trùng mà lấy cho phù hợp.
Nếu có thể phân lập được vi khuẩn Burkholderia pseudomallei từ các mẫu bệnh phẩm trên thì có thể đưa ra kết luận bệnh nhân đã mắc Whitmore.
Xét nghiệm máu là một phương pháp khá hữu ích để phát hiện sớm vi khuẩn trong giai đoạn bệnh cấp tính. Tuy nhiên, nếu xét nghiệm cho kết quả âm tính, ta cũng chưa hoàn toàn khẳng định được bệnh nhân không mắc Whitmore.
Phương pháp xét nghiệm để tìm kháng thể kháng vi khuẩn trong máu đôi khi có tác dụng, cho kết quả chính xác, nhưng cách này ít được sử dụng vì độ nhạy không cao.
Một số xét nghiệm thường được sử dụng: Xét nghiệm cố định bổ thể, xét nghiệm kết dính hồng cầu gián tiếp, xét nghiệm phản ứng chuỗi polymerase,…
Các xét nghiệm khác: Chụp CT và MRI để phát hiện các áp xe ở các vị trí như lá lách, tuyến tiền liệt hay gan, X-quang phổi nếu bệnh nhân bị nhiễm trùng phổi, X-quang xương, siêu âm ổ bụng, vùng chậu,…
Phác đồ điều trị Whitmore Bộ Y tế
Sau khi được xác định đã nhiễm vi khuẩn Whitmore, tùy vào tình trạng bệnh và mức độ nặng nhẹ của bệnh mà bác sĩ sẽ có phác đồ điều trị phù hợp.
Một phác đồ điều trị thông thường sẽ khá dài. Nếu đi thăm khám kịp thời và mức độ biểu hiện không quá nặng thì sẽ mất khoảng 10-14 ngày để điều trị. Tuy nhiên với những bệnh nhân mắc bệnh nặng, để bệnh tiến triển xấu đi mới tới khám thì một phác đồ điều trị sẽ mất khoảng 4 đến 6 tuần. Sau giai đoạn điều trị đầu tiên đó thì bệnh nhân vẫn phải tiếp tục dùng kháng sinh trong 3 đến 6 tháng nữa. Cụ thể như sau:
- Ở giai đoạn đầu sẽ dùng kháng sinh đường tĩnh mạch bao gồm: Ceftazidime mỗi 6-8 giờ, Meropenem mỗi 8 giờ (nếu đã dùng Ceftazidime mà tình trạng vẫn xấu đi hoặc dùng với bệnh nhân xuất hiện tình trạng nhiễm trùng thần kinh trung ương).
- Sau một thời gian sử dụng kháng sinh đường tĩnh mạch, bệnh nhân sẽ được chuyển sang sử dụng kháng sinh đường uống. Các kháng sinh sử dụng cho đường uống là: Amoxicillin kết hợp Acid Clavulanic mỗi 8 giờ hoặc Trimethoprim kết hợp Sulfamethoxazole mỗi 12 giờ. Sử dụng thuốc thận trọng với bệnh nhân có tiền sử dị ứng với penicillin.
- Với các thể bệnh nặng có thể dùng kết hợp hai loại kháng sinh, thời gian điều trị có thể kéo dài đến 12 tháng.
Mặc dù tỷ lệ bệnh lây từ người sang người là rất thấp nhưng việc cách ly bệnh nhân vẫn là việc cần thiết.
Trong trường hợp người bệnh có biểu hiện của Melioidosis phổi, cấy vi khuẩn vẫn cho kết quả dương tính sau 6 tháng thì cần phải cân nhắc khả năng phẫu thuật cắt bỏ thùy phổi để loại bỏ hoàn toàn các áp xe phổi
Phòng ngừa bệnh Whitmore
Phòng bệnh đặc hiệu: Biện pháp này không thực hiện được vì hiện vẫn chưa nghiên cứu ra vacxin hiệu quả với vi khuẩn này.
Phòng bệnh không đặc hiệu: Đóng vai trò quan trọng vì là biện pháp chủ yếu hiện nay.
Ở những nơi đã xuất hiện bệnh, đặc biệt là những khu vực ghi nhận số ca nhiễm lớn hàng năm cần đặc biệt chú ý và tuân thủ các biện pháp phòng bệnh. Để giảm thiểu nguy cơ phơi nhiễm, người dân cần phải chú ý những điều sau:
- Tránh tiếp xúc với đất hoặc vùng nước bị ô nhiễm.
- Nếu đặc thù công việc bắt buộc cần phải tiếp xúc thì cần mang giày, ủng, găng tay bảo hộ đầy đủ.
- Nếu trên người có vết xước, vết thương hở thì tránh đến những khu vực có thể là nguồn lây bệnh.
- Người bị tiểu đường, viêm thận mãn tính là những đối tượng có nguy cơ mắc cao hơn những đối tượng khác, cần thận trọng hơn.
- Hạn chế ra đường trong mùa mưa bão, nước ngập vì vi khuẩn Whitmore tồn tại rất lâu trong môi trường này, nếu ra ngoài hãy che chắn, băng bó vết thương cẩn thận.
- Khử trùng các vật dụng nhà bếp như thớt, dao thường xuyên và thay miếng rửa bát định kỳ.
- Nhân viên y tế cần trang bị đủ khẩu trang, găng tay, áo khoác diệt khuẩn khi làm việc hay tiếp xúc với bệnh nhân.
- Uống nước đun sôi, nước đóng chai.
- Ăn uống, tập luyện thể thao hợp lý để nâng cao sức đề kháng.
- Nếu có những dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh Whitmore, đến ngay trung tâm y tế để được lấy mẫu xét nghiệm và xác định bệnh kịp thời.
Khám bệnh whitmore ở đâu?
Khi phát hiện những biểu hiện của bệnh, bệnh nhân cần nhanh chóng đến cơ sở y tế lớn hoặc bệnh viện Nhiệt đới Trung ương để được lấy mẫu bệnh phẩm đem đi xét nghiệm sớm nhất tránh để bệnh nặng thêm dẫn đến khó điều trị, tăng nguy cơ tử vong.
Tiên lượng bệnh Whitmore
Do có tỷ lệ mắc khá thấp nên nhiều người không được trang bị kiến thức đầy đủ về mức độ nguy hiểm của loại bệnh này.
Đây là một loại bệnh khá nguy hiểm, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời thì tỷ lệ tử vong rất cao:
- Với người xuất hiện triệu chứng của nhiễm trùng phổi và nhiễm trùng huyết lan tỏa thì tỷ lệ tử vong là khoảng 90%. Có thể nói là gần như không có cơ hội sống sót.
- Dù có được điều trị bằng các loại kháng sinh thì tỷ lệ tử vong vẫn ở mức cao: khoảng 50% đối với người bị nhiễm trùng huyết và khoảng 40% với người bị nhiễm trùng phổi.
- Tỷ lệ tử vong ở các nước cũng có sự khác biệt rõ rệt. Ở Thái Lan, tỷ lệ tử vong lên đến 50%, trong khi ở Úc, tỷ lệ này chỉ khoảng 19%.
Whitmore là một loại bệnh tương đối nguy hiểm, có thể gặp ở mọi lứa tuổi từ trẻ sơ sinh đến người già, thậm chí người khỏe mạnh, hay gặp nhất ở những người đã có bệnh nền. Với tỷ lệ tử vong cao, phác đồ điều trị phức tạp nên việc phòng bệnh quan trọng hơn rất nhiều so với việc trị bệnh.
Hy vọng qua bài viết trên chúng tôi đã có thể cung cấp cho các bạn những kiến thức đầy đủ và hữu ích nhất.
